Je bent ontstaan
uit een schuimende droppel
van verfoeilijke wellust.
(Carl von Linné, Nemesis Divina)

Erasmus Darwin (1731-1802) was lange tijd niet alleen veel beroemder, maar ook veel beruchter dan zijn kleinzoon Charles.^{De Wit} Die reputaties dankte hij aan zijn vertalingen van enkele werken van de Zweedse systematicus Carolus Linnaeus (1707-’78). Het daarin geopenbaarde (en in de praktijk nog altijd geldende) natuursysteem was namelijk gebaseerd op de door Linnaeus veronderstelde seksuele kenmerken van planten, zoals (in eerste instantie) mannelijke en (in tweede instantie) vrouwelijke voortplantingsorganen. Veel van Linnaeus’ tijdgenoten beweerden geschokt te zijn – niet omdat die botanische systematiek zo onverbloemd seksistisch was, daar viel men meestal niet over, maar vanwege het feit dat die überhaupt seksueel was.^{Fara, Shteir} Men kon zichzelf echter troosten: Linnaeus schreef zijn werken in het Latijn, dus ‘onschuldige’ kinderen en ‘overgevoelige’ (maar vooral niet serieus opgeleide) vrouwen konden dat toch niet lezen, laat staan begrijpen of, erger, in de praktijk brengen. Linnaeus deed dit doelbewust. Als ‘diepgelovig’ christen verbood hij bijvoorbeeld zijn eigen dochters om Frans te leren: zij zouden daardoor toch maar van het veel belangrijker huishoudelijk werk afgeleid kunnen worden.^Fara De onbeschaamde vrijdenker Erasmus Darwin nam daar geen genoegen mee: hij bewonderde Linnaeus zeer, maar was juist een groot voorstander van gelijke rechten voor vrouwen en mannen.^Smith Als trotse vader van twee buitenechtelijke (of, zoals dat zo onthullend heet, ‘natuurlijke’) dochters was hij vastbesloten om het verondersteld zwakke geslacht op een eerlijke en volwassen manier in te lichten over de opwindende seksuele geheimen van de natuur.^Browne Zijn lezers waren geschokt, verrukt, en talrijk.^Uglow

In eerste instantie ging Darwin keurig aan de slag. In de laatste jaren van de 18de eeuw was hij lid van de Botanical Society te Lichfield,^Uglow een select gezelschap dat nauwelijks selecter had kunnen zijn, het bestond uit slechts twee andere leden: de dichter (later Sir) Brooke Boothby en de dominee William Jackson. Uit bewondering voor de enkele jaren daarvoor overleden Linnaeus, besloten de drie natuurliefhebbers een van diens belangrijkste Latijnse werken te vertalen naar het Engels. Daarbij ging het om de botanische gedeelten (Systema vegetabilium) van het gezaghebbende Systema Naturae. De eerste druk van laatstgenoemd werk was al in 1735 in Leiden verschenen, maar Darwin baseerde zijn vertaling op de dertiende en laatste editie (Göttingen/Gotha, 1774), een uitgave die was bezorgd door de Duitse Linnaeus-leerling van Schots-Zweedse afkomst Johann Andreas Murray.^{Soulsby 573} Alle elf bijgevoegde platen waren afkomstig uit een heel ander werk van Linnaeus, Philosophia Botanica (1751). ^Stafleu De tekst werd aangevuld met Supplementum Plantarum (1782) van Carl Linnaeus junior, die overigens tegen de zin van veel collega’s zijn vader was opgevolgd als professor in de botanie aan de universiteit van Uppsala. De revolutionair Benjamin Franklin (een van Darwins meest briljante vrienden) schijnt een uniek exemplaar van deze laatste editie bezeten te hebben, met handgekleurde gravures.^{Soulsby 573} Hoewel de eerste linneaanse flora van Engeland al in 1754 was verschenen (nota bene in Zweden, als Flora Anglica, geschreven door Linnaeus, maar als dissertatie gepubliceerd door zijn student Isaac Olaf Grufberg) ^Stearn is de vertaling van Darwin uit 1783 nog altijd zeer belangrijk. Hierin worden namelijk minstens vijftig nog altijd gangbare Engelse plantennamen voor het eerst gebruikt.^Smith Tientallen wetenschappers en vrienden werden door Darwin aangeschreven om aanvullende botanische informatie te geven.^Uglow Zijn belangrijkste correspondenten waren Samuel Johnson, (schrijver van de Encyclopaedia Brittannica, zelf geboren in Lichfield) en Joseph Banks, voorzitter van de Royal Society en tien jaar eerder de belangrijkste medereiziger op de eerste wereldreis van James Cook.^Carter Sir Joseph stelde zijn rijke herbarium en uitgebreide botanische bibliotheek aan het Londense Soho Square ter beschikking aan Darwin, die uit dankbaarheid zijn (anoniem verschenen) vertaling aan hem opdroeg.^Uglow De bijna negenhonderd bladzijden van A System of Vegetables bevatten bijna anderhalfduizend nieuwe Engelse (en Schotse) plantennamen. Van de uitgave bestaat ook een bijzonder exemplaar in vier delen met op de titelpagina het jaartal 1782, maar dat is waarschijnlijk een proefdruk, en dus uniek.^{Soulsby 580} De eerste echte editie verscheen in twee (door de koper zelf in te binden) delen in 1783.^{Soulsby 580a} Erasmus Darwin hield zich in de jaren daarna steeds enthousiaster bezig met het verspreiden van Linnaeus’ botanische gedachtegoed en seksuele systematiek..^King-Hele

Hij begon steeds langere, vrijmoediger en weelderiger poëemen te publiceren, zoals The Loves of Plants (1789), The Botanic Garden (1791), Zoönomia (1794), Phytologia (1800) en The Temple of Nature (1803), alle met opvallend sterke seksuele en evolutionaire tendensen.^Ritterbush Het grote publiek smulde ervan. Erasmus Darwin kreeg dan ook de smaak te pakken, en ging  een stapje verder. Hij raakte ervan overtuigd dat de aarde niet slechts enkele honderden generaties oud is (zoals de Bijbel ons, nog altijd, verzekert) maar wellicht miljoenen, of zelfs tientallen, honderden miljoenen jaren. Zulke revolutionaire ideeën waren destijds ongehoord, en, met zoveel gelovige christenen op belangrijke wetenschappelijke posten, zelfs gevaarlijk. Deze onbevreesde nieuwsgierigheid naar de geheimen van de natuur gaf Erasmus door aan zijn even weldoorvoede (tegenwoordig zou men zeggen zwaar obese) zoon, Robert Darwin, wiens eigen zoon Charles op zijn beurt in 1859 alle voorgangers sinds Aristoteles zou overvleugelen met het belangrijkste natuurhistorische werk ooit verschenen: On the Origin of Species. Hierin poogde kleinzoon Charles op een moderne en materialistische (lees: niet-religieuze of anderszins esoterische) manier het geheim der geheimen te verklaren, dat wil zeggen, de oorsprong der soorten. Voor het eerst in de geschiedenis werd een alomvattende wetenschappelijke verklaring gegeven voor de stortvloed aan losse biologische feiten die sinds de Oudheid waren verzameld. En alhoewel Charles Darwin pas langzamerhand de revolutionaire speculaties van zijn grootvader serieus zou nemen, moest hij in zijn autobiografie toegeven dat hij nooit tot zijn eigen evolutionaire ideeën had kunnen komen, als hij niet van huis uit met de diens onbevangen vrijzinnigheid vertrouwd was geweest.^{Barber, Darwin, Eiseley}

Alle botanische afbeeldingen in dit artikel betreffen Linnaea borealis, de ‘Linnaeus van het Noorden’, oftewel het Linnaeusklokje. Johan Gronovius, de Nederlandse vriend en beschermheer van Linnaeus, heeft deze naam geklonken. Linnaeus beschouwde dit als een grote eer: hij vond zichzelf net zo bescheiden en onbeduidend (sic) als dit laaggroeiende plantje.^Blunt De altijd met planten experimenterende Linnaeus probeerde hiervan thee te zetten, maar volgens zijn zoon Carl bleek deze niet te drinken.^Fara

Met dank aan Alessandro Di Meo, Marcel van Dorst en Bernadette Weusten

literatuur

Barber, Lynn: The Heyday of Natural History. 1820-1870. Garden City, New York: Doubleday, 1980.

Blunt, Wilfrid: The Complete Naturalist. A Life of Linnaeus [1971]. London: Francis Lincoln, 2001 (intr. William S. Stearn).

Browne, Janet: Charles Darwin. Voyaging. Volume I of a Biography. New York: Alfred A. Knopf, 1995.

Carter, Harold B.: Sir Joseph Banks 1743-1820. London: British Museum (Natural History), 1988.

Darwin, Charles: The Life of Erasmus Darwin. First unabridged edition. Edited by Desmond King-Hele. Cambridge: University Press, 2003.

Eiseley, Loren: Darwin’s Century. Evolution and the Men Who Discovered It. Garden City, New York: Doubleday Anchor Books, 1958.

Fara, Patricia: Sex, Botany & Empire. The Story of Carl Linnaeus and Joseph Banks. New York: Columbia University Press, 2003.

Frängsmyr, Tore (ed.): Linnaeus. The Man and His Work. Berkeley & Los Angeles: University of California Press 1983.

George, Sam: ”Not strictly Proper for a Female Pen’: Eighteenth-Century Poetry and the Sexuality of Botany’ [proof], in: Comparative Critical Studies 2,2, pp. 67-91 (BCLA 2005).

King-Hele, Desmond: Erasmus Darwin 1731-1802. London: Macmillan & Co LTD, 1963.

Koerner, Lisbet: Linnaeus. Nature and Nation. Cambridge, Massachusetts, and London, England: Harvard University Press, 1999.

Linné, Carl von: Nemesis Divina. Bezorgd en vertaald door Trudi de Vlaming-van Santen en Michael John Petry, inleiding J.M.M. de Valk. Kampen: Kok Agora, 1996.

Linn[a]eus [senior & junior]: A System of Vegetables According to their Classes Orders Genera Species [etc., 2 delen, vertaald door Erasmus Darwin]. Lichfield: John Jackson for Leigh and Sotheby, London, Covent Garden, 1783.

Nelson, E.C. & D.M. Porter (eds): Darwin in the Archives. Edinburgh: The Society for the History of Natural History, 2009.

Ritterbush, Philip C.: Overtures to Biology. The Speculations of Eighteenth-Century Naturalists. New Haven & London: Yale University Press, 1964.

Seward, Anne: Memoirs of the Life of Dr Darwin: Chiefly During his Residence at Lichfield, With Anecdotes of His Friends and Criticisms on His Writings by Anna Seward. London: J. Johnson, 1804.

Smith, C.U.M. and Robert ARNOTT (ed.): The Genius of Erasmus Darwin. Aldershot: Ashgate, 2005.

Soulsby, B.H.: A Catalogue of the Works of Linnaeus [etc], second edition. London: The Trustees of the British Museum, 1933.

Shteir, Ann. B.: Cultivating Women, Cultivating Science. Flora’s Daughters and Botany in England 1760 to 1860. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, 1996.

Stafleu, Frans A.: Linnaeus and the Linnaeans. The Spreading of Their Ideas in Systematic Botany, 1735-1789. Utrecht: Oosthoek’s Uitgeversmaatschappij N.V., 1971.

Stearn, William T. (ed.): John Ray Synopsis Methodica Stirpium Brittanicum Editio Tertia 1724 / Carl Linnaeus Flora Anglica 1754 & 1759. London: The Ray Society, 1973.

Uglow, Jenny: The Lunar Men. Five Friends Whose Curiosity Changed the World. New York: Farrar, Straus and Giroux, 2002.

Wit, H.C.D. de: Ontwikkelingsgeschiedenis van de biologie. Deel 2B. Wageningen: Pudoc, 1989.